مفاد قانونی دعاوی حضانت
با اینکه قانون مدنی تعریف جامعی از حضانت ارائه نکرده است، اما به طور کلی می توان موضوع حضانت و تربیت اطفال را در مواد ۱۱۶۸تا۱۱۷۹ قانون مدنی و مواد۴۰ تا ۴۷ فصل پنجم قانون جدید حمایت خانواده یافت.
مطابق بند‌های ۴۳ و ۴۶ منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران سیاست‌های کلی نظام را در خصوص حق و مسئولیت حضانت فرزند را پیش‌بینی کرده است.
مطابق قوانین فعلی ایران “قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱” حضانت اطفال تا هفت سالگی با مادر است، مگر اینکه زوجین به نحو دیگری توافق کنند، در این زمان پدر حق ندارد فرزندان را از مادر جدا کند، مگر اینکه با مراجعه به دادگاه بتواند عدم صلاحیت مادر را ثابت نماید در طی این هفت سال در صورتی که زوج از تمکین به قانون خودداری کند، زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه و درخواست صدور دستورموقت، فرزندان را از زوج بگیرد. در صورتی که توافق قبلی میان زوجین مبنی بر بودن حضانت با زوج نباشد دادگاه بی درنگ با صدور دستور موقت حکم به ابقای حضانت مادر و استرداد فرزند می‌دهد.
شرایط طرح دعاوی حضانت
نکته مهم در مورد حضانت، مصلحت فرزند می باشد. بر همین اساس قانون مشخص کرده است که در صورت وجود شرایطی در یکی از والدین، حق حضانت از وی سلب خواهد شد. از جمله این موارد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
اعتیاد زیان آور به الکل و مواد مخدر.
یکی از والدین به فساد و بدکاری مشهور باشد. در این صورت دادگاه می‌تواند حق حضانت را از وی بگیرد.
ابتلا به بیماری های روانی، سوء استفاده از طفل و نیز اجبار وی به ورود به مشاغل ضد اخلاقی.
در صورتی که یکی از والدین فرزند را به نحو غیرمتعارفی مورد ضرب و جرح قرار دهد، ذینفع حضانت می‌تواند علیه وی اقامه دعوا کند تا دادگاه حضانت را از وی سلب نماید.
موارد نیاز به حضانت فرزند
موارد زیر در صورت وقوع نیاز به تعیین حضانت فرزند می‌باشد:
فرزندانی که پدرشان فوت کرده‌اند: حضانت فرزندان صغیر که پدرشان فوت نموده است با مادر آن‌هاست مگر آنکه عدم صلاحیت آنان با حکم دادگاه ثابت شده باشد.
حضانت فرزند در صورت طلاق: پس از انحلال نکاح و جدایی والدین، حضانت کودک تا ۷ سالگی با مادر و سپس با پدر خواهد بود مگر در صورتی که مصلحت کودک به گونه‌ای دیگر باشد بنا به حکم ماده ۴۳ قانون حمایت از خانواده حضانت کودکانی که پدرشان فوت کرده است نیز با مادر است، مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد، اگرچه ازدواج مجدد مادر حق حضانت را به نفع پدر ساقط می‌کند؛ اما در مواردی که پدر فوت کرده باشد به ازدواج مجدد مادر موجب سقوط حق حضانت وی نخواهد شد در صورتی که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل است.
موارد گرفتن حق حضانت فرزند
هنگامی که شخصی حضانت فرزند بر عهده اوست چنانچه در اثر عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که طفل تحت حضانت اوست سلامت جسمی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر قرار بگیرد، دادگاه توانسته با درخواست قیم و یا رئیس حوزه قضائی تصمیم دیگری را برای حضانت کودک اتخاذ نماید.